Er zijn genoeg militaire coups en dictaturen elders in Afrika. In delen van de Sahel komen en gaan ze zelfs net zo vaak en zinloos als weerfronten. Maar de enkele partij die decennialang regeert en alle politieke ruimte monopoliseert, is een specialiteit van landen in zuidelijk Afrika die 'bevrijdingsoorlogen' moesten voeren.

De meeste landen in West- en Oost-Afrika werden begin jaren zestig onafhankelijk met weinig of geen gevechten: de uitgeputte Europese rijken gaven het gewoon op en trokken zich terug. Een of twee hadden korte antikoloniale opstanden, zoals de Mau Mau in Kenia, maar de norm is dat etnisch gebaseerde politieke partijen min of meer democratisch om de macht strijden.

Verder naar het zuiden, waar machtige blanke kolonistenminderheden waren, waren lange guerrillaoorlogen nodig om een einde te maken aan de Europese overheersing en dat vereiste een ander soort organisatie.

Afrikaanse etnische verschillen speelden nog steeds een rol, maar de meeste landen in zuidelijk Afrika, te beginnen met Angola, voormalig Rhodesië en Mozambique en helemaal tot Zuid-Afrika, ontwikkelden gemilitariseerde bevrijdingsbewegingen die de meeste of alle lokale Afrikaanse etnische groepen omvatten.

Uiteindelijk wonnen ze natuurlijk allemaal de macht, maar ze bleven bij elkaar en werden de min of meer permanente regeringspartij in hun land: ZANU (Zimbabwe African National Party) in Zimbawe, FRELIMO in Mozambique, MPLA in Angola, SWAPO in Namibië en het ANC (African National Congress) in Zuid-Afrika.

SWAPO en het ANC slaagden erin een democratisch politiek systeem te behouden, vooral omdat er geen grote militaire acties op hun eigen grondgebied plaatsvonden, behalve aan hun noordelijke grenzen. En hoewel ze hun respectievelijke politieke systemen volledig domineerden, overleefden burgerrechten, vrijheid van meningsuiting en de onpartijdige rechtsstaat. Net als een redelijke mate van welvaart.

En dan is er nog Zimbabwe, waar een kwart van de bevolking naar de buurlanden is getrokken op zoek naar werk en slechts een kwart van de volwassenen die nog thuis wonen een vaste baan heeft.

In 2022 was het inkomen per hoofd van de bevolking in Zimbabwe slechts 100 dollar per jaar hoger dan veertig jaar geleden, net na de onafhankelijkheid, en de helft daarvan bestond waarschijnlijk uit geldovermakingen van familieleden die in het buitenland werkten. Toch is het land niet arm; alleen de mensen zijn arm.

Zimbabwe had de meest winstgevende commerciële landbouwsector van Afrika totdat ZANU deze vernietigde door het grootste deel van het land aan zijn eigen kaders te geven. Het heeft nog steeds een rijke mijnbouwsector, met nieuwe platina- en lithiumbedrijven die dit jaar worden geopend - maar het grootste deel van de inkomsten daaruit gaat naar leger-, politie- en ambtenarenbanen voor dezelfde kaderleden.

De verkiezingen van aanstaande woensdag zullen de gebruikelijke schertsvertoning zijn, waarbij de uitslag wordt bepaald door ZANU's controle over de media, de politie en de rechtbanken, maar sommige dappere zielen trotseren die nog steeds. De meesten van hen behoren tot de Citizens Coalition for Change (CCC) en ze weten dat ze deze keer niet zullen winnen. (Een van hun leden werd vorige week door ZANU-activisten gestenigd).

Toch zullen ze uiteindelijk winnen, want iedereen in Zimbabwe - letterlijk iedereen - weet dat het regime corrupt is en dat het systeem gemanipuleerd is. Sterker nog, iedereen behalve de directe begunstigden haat het.

Robert Mugabe, de held van de onafhankelijkheidsoorlog, regeerde het land 37 jaar lang met ijzeren hand totdat hij zijn vicepresident, Emmerson Mnangagwa, probeerde te ontslaan op aandringen van zijn vrouw, Grace Mugabe.

Mnangagwa, een andere held uit de bevrijdingsoorlog (bekend als 'De Krokodil'), wierp Mugabe van de troon, maar regeert in precies dezelfde heerszuchtige en meedogenloze stijl. Hij is nu echter 80 en er komen geen bevrijdingsoorlogshelden meer achter hem aan.

Het ANC in Zuid-Afrika zal zijn meerderheid in het parlement verliezen bij de verkiezingen van volgend jaar, na 29 jaar onbetwist regeren. Het zal gewoon zijn nederlaag erkennen en proberen een soort coalitieregering te vormen. Sterker nog, ze hebben hun voelsprieten al uitgezet.

ZANU is al langer aan de macht dan dat (43 jaar) en haar tijd is ook bijna op. De overgang daar zal misschien moeizamer verlopen dan in Zuid-Afrika, waar het ANC het leger nooit rechtstreeks controleerde en de rechtbanken altijd onafhankelijk bleven, maar de rol van ZANU als de eeuwige 'regerende partij' van Zimbabwe zal waarschijnlijk niet overleven.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer