Boeken zijn ook een beetje zo, hoewel het in dit geval maar om twee boeken gaat, die allebei gaan over de vraag wat er moet gebeuren met alle "klimaatvluchtelingen". (De Internationale Organisatie voor Migratie van de VN schat dat alleen al in de komende dertig jaar 1,5 miljard mensen gedwongen kunnen worden te verhuizen).

Als eerste komt Gaia Vince aan het woord, een Britse milieujournaliste die een groot aantal klimaatwetenschappers heeft geïnterviewd. Haar boek is "Nomad Century: How Climate Migration Will Reshape Our World" (Nomadeneeuw: hoe klimaatmigratie onze wereld zal veranderen), en zij heeft het belangrijkste politieke probleem in een snel opwarmende wereld goed begrepen: sommige mensen zullen veel meer schade ondervinden dan anderen.

Het is vooral een kwestie van afstand tot de evenaar. Landen in de tropen en subtropen zullen ruim voor het midden van deze eeuw te maken krijgen met ondraaglijke temperaturen, die gepaard gaan met monsterstormen, droogtes en overstromingen, terwijl landen in de gematigde breedten wel ongemak en onbehagen zullen ondervinden, maar veel minder werkelijke schade.

In het bijzonder zullen zij nog voldoende voedsel hebben, terwijl degenen die dichter bij de evenaar zijn hun landbouw zullen zien instorten. Dat is wat miljoenen vluchtelingen op de been zal brengen - en 70 procent van de wereldbevolking woont in deze kwetsbare gebieden. De enige plaatsen waar zij zich in veiligheid kunnen brengen, zijn de rijkere landen verder noordwaarts of zuidwaarts.

De vluchtelingen voelen zich gerechtigd om zich ook in die bevoorrechte landen te vestigen, aangezien de rijke, geïndustrialiseerde landen verantwoordelijk zijn voor het overgrote deel van de uitstoot van "broeikasgassen" (kooldioxide, methaan, enz.) die de opwarming hebben veroorzaakt. Het is verbijsterend onrechtvaardig dat de schuldigen er gemakkelijk vanaf komen terwijl de onschuldigen worden geruïneerd - en de onschuldigen weten dat.

De massale verplaatsing van klimaatvluchtelingen van arme, warme landen naar rijke, gematigde landen is het politieke dynamiet dat de wereldwijde samenwerking om de emissies en de opwarming te stoppen, zou kunnen vernietigen. Iedereen die heeft opgelet weet dat, maar Gaia Vince heeft een suggestie om er mee om te gaan.

Enkele miljarden vluchtelingen

Wat we nodig hebben, zegt ze, is "een geplande en doelbewuste migratie van het soort dat de mensheid nog nooit eerder heeft ondernomen", waarbij enkele miljarden vluchtelingen uit de zwaarst getroffen gebieden worden ondergebracht in de rijkere, koelere delen van de wereld. De meeste van de laatstgenoemde landen hebben immers dalende geboortecijfers, en ze hebben iemand nodig die voor hen zorgt als ze oud zijn.

En dan hebben we het nieuwe boek van James Crawford, 'The Edge of the Plain: How Borders Make and Break Our World'. Hij ziet hetzelfde probleem van massamigratie, en biedt een nog radicalere oplossing: de afschaffing van grenzen. Weg met de viezige regels van het Westfaalse systeem, waarin elke staat absolute soevereiniteit heeft binnen vaste grenzen.

Crawford houdt van alles wat die starre grenzen ondermijnt of opheft, zoals de 'natie' Sápmi die de Lappen van Rusland, Finland, Zweden en Noorwegen als het ware verenigt, of de 'klimaatmobiliteit' die wordt bepleit door Simon Kofe, minister van Buitenlandse Zaken van Tuvalu.

Kofe's piepkleine eilandje zal als eerste verdwijnen als de zeespiegel stijgt, maar hij wil dat zijn soevereiniteit blijft bestaan, ook al moeten al zijn burgers elders gaan wonen. De soevereiniteit van de landen die onderdak bieden aan Tuvaluanen en vluchtelingen uit honderd andere landen zou ook blijven bestaan, maar dan gedeeld met de vele soevereiniteiten van de nieuwkomers.

Ongelijk verdeeld

Vince en Crawford zijn oprechte en intelligente mensen die een werkelijk existentieel probleem aanpakken: hoe kunnen we samenwerken om de klimaatcrisis te boven te komen als de pijn en de schuld zo ongelijk verdeeld zijn?

Vince schrijft dat we "een aantal van onze tribale identiteiten moeten afwerpen en een pan-species identiteit moeten omarmen", maar beide auteurs moeten weten dat wat zij voorstellen onrealistisch en onwaarschijnlijk is. Deels is die overgang al gaande, maar het is moeilijk te geloven dat die de traditionele loyaliteiten kan verdringen in de komende dertig tot vijftig jaar, wat het relevante tijdsbestek is.

Er zit hier ook een verborgen defaitisme in. Beide auteurs gaan ervan uit dat de opwarming groot en langdurig genoeg zal zijn om de vluchtelingen te dwingen te verhuizen. Dat is in feite het afschrijven van een groot deel van de planeet als menselijke woonplaats voor tenminste een lange tijd, zo niet voor altijd.

Vince is zich terdege bewust van alle gedeeltelijke techno-oplossingen voor de klimaatcrisis die worden besproken of onderzocht. Ze wijst 'geoengineering' niet zonder meer van de hand, maar ze ziet ook niet het werkelijke potentieel ervan.

Het kunstmatig laag houden van de temperatuur, als het al veilig kan, is een lapmiddel dat ons tijd moet geven om onze uitstoot te verminderen zonder een ramp te veroorzaken, niet een permanente oplossing voor het probleem. Maar de grootste ramp die daarmee zou worden voorkomen is de klimaatvluchtelingencrisis: als de verwarming niet ver van nu stopt, komen de vluchtelingen nooit in beweging.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer