Het was dus met een blij gevoel en nauwelijks een flauw vermoeden van de gedenkwaardige gebeurtenissen die zich de komende dagen en weken zouden ontvouwen, dat ik op weg ging naar mijn vakantie. Ik verbleef alleen in de gehuurde windmolen van mijn moeder in Palmela voordat ik naar het zuiden vertrok.

Ik had net een paar dagen in Madrid doorgebracht met vrienden van rijke vrienden en toen tijdens een late en luxueuze maaltijd de kwestie van de revolutie in Franco's Spanje ter sprake kwam, werd die serieus besproken maar verworpen.

"Maar hoe zit het in Portugal?" zei ik.

Gelach, het aansteken van sigaretten, het inschenken van drankjes.

"Oh nooit, nooit. De Portugezen houden van hun dictatuur!".

En dat was dat, hoewel het me wel aan het denken zette. Maar ja, het zat er echt niet in, ondanks de verschrikkingen van vier jaar dienstplicht, koloniale oorlog, armoede op het platteland en een monddood gemaakte pers. De Portugezen waren zo lang geïsoleerd en gevoed met interne propaganda dat een revolutie, een echte revolutie, zo goed als ondenkbaar was.

Dus toen ik een paar dagen later, op de ochtend van 25 april 1974, alleen wakker werd in de molen in Palmela, kreeg ik van ongelovige buren te horen dat de molenaar, sr. António en zijn opgewonden dochter Isaura, te horen kregen dat er een militaire staatsgreep had plaatsgevonden en dat iedereen thuis moest blijven, was het met een zeker ongeloof, gemengd met opwinding, dat ik het nieuws ontving. Als het waar was, was het dan een coup van links of van rechts? Er waren immers mensen die dachten dat Salazars opvolger Marcello Caetano zich in een gevaarlijk linkse en internationalistische richting bewoog!

Mijn moeder had geen televisie of radio. De grens van haar technologische vooruitgang was een telefoon die meestal werkte. Maar nu niet.

Ik haastte me de heuvel af naar de stad in de hoop dat de winkels nog open zouden zijn en had het geluk een elektronicaleverancier te vinden die me niet veel kon vertellen over wat er aan de hand was, maar me wel een radio en batterijen verkocht.


Vastgelijmd aan de radio

De volgende 48 uur zat ik aan deze radio gekluisterd en leerde ik in mijn uiterst beperkte maar snel groeiende Portugees van de lichtvoetige maar opgewonden aankondigingen (afgewisseld met parmantige krijgshaftige muziek) van de Movimento das Forças Armadas en de nog snellere bulletins van de BBC World Service hoe de revolutie vorderde. Ik was verslaafd aan het verhaal en wilde, omdat ik ter plaatse was, de laatste druppel uit het nieuws persen. Ik kocht elke dag de kranten in Lissabon, ik was op het vliegveld toen Álvaro Cunhal, de secretaris-generaal van de tot dan toe verboden Communistische Partij, terugkwam en op het station van Santa Apolónia toen de socialistische partijleider Mário Soares door aanbiddende menigten werd verwelkomd uit ballingschap in Parijs.

Het verhaal van hoe de revolutie zich voltrok en vorderde in haar eerste fase is verteld door degenen die meer weten en erbij waren toen de gebeurtenissen zich ontvouwden. Mijn kijk is op afstand - die van een buitenlander met enige kennis uit de eerste hand, maar vooral die van een oplettende en geïnteresseerde buitenstaander die naar binnen kijkt.

Later bleek dat mijn moeder - die een Braziliaans paspoort had - naar het hoofdkwartier van de PIDE in Setúbal was geroepen op... 25 april 1974! Vermoedelijk om haar "gevaarlijke" contacten te verantwoorden, waaronder Zélia Afonso, de vrouw van Zeca, (José Afonso, zanger/liedjesschrijver, auteur van Grândola, Vila Morena, een verboden lied dat een van de signalen was voor het begin van de revolutie).


Verbazingwekkende dag

Twee jonge Portugezen waren mijn metgezellen en informatieverstrekkers en vergezelden me naar Lissabon op die verbazingwekkende dag, slechts zes dagen na de staatsgreep, 1 mei 1974. We vertrokken vanaf het overvolle en chaotische busstation in Setúbal. Alle reizen met het openbaar vervoer waren nu gratis en de tot dan toe geüniformeerde en gladgeschoren mannelijke werknemers toonden hun revolutionaire geloofsbrieven door hun eigen kleren te dragen en gezichtshaar te laten groeien. De busreis van Setúbal naar Lissabon herinner ik me als niets minder dan een triomfantelijke en vreugdevolle vooruitgang. De wegen door Almada en haar dorpen en buitenwijken waren bezaaid met juichende en scanderende mensenmassa's, sommigen met rode vlaggen versierd met zelfgemaakte hamers en sikkels. Echt waar? In Portugal? Dit was echt ongelooflijk!

In Lissabon waren de taferelen van schijnbaar ongebreidelde opwinding en vreugde overal. Mijn vrienden namen me mee naar het krioelende Rossio, naar het onlangs ontruimde hoofdkwartier van de verachte geheime politie, de PIDE/DGS in de Chiado, en we eindigden in een door een familie gerunde bar ergens in de buurt van het Largo do Carmo boven het Rossio. Ik herinner me dat een vrouw die deel uitmaakte van de familie die de bar runde, haar baby tegen het raam hield, waaronder de juichende menigte het eerder verboden José Afonso volkslied Grândola Vila Morena zong, en tegen haar kind zei: "Nunca, nunca esquece-te disto, filha!", en ik dacht terug aan die rijke eettafel in Madrid, nauwelijks een week eerder.

Wat er ook gebeurd mag zijn na die koortsige paar dagen en hoe de geschiedenis ook oordeelt over de Portugese revolutie van vijftig jaar geleden, dat moment was onvergetelijk en zo zal het altijd in mijn herinnering blijven.

Leve 25 april!

Author

Jonathan is from London and has lived in Lisbon since 1985. He studied Drama at the University of Manchester and, until he retired, taught English and Theatre Studies at the University of Lisbon.

He was active for many years at the Lisbon Players as a director and actor. His play, Waking Thoughts,  about the eighteenth century writer, collector, traveller, and builder William Beckford was performed in London, Edinburgh, Bath, and Lisbon. He made two films, We Came to Lisbon, a documentary about visitors to the Portuguese capital, and Offstage Stories, about the theatre. He has written the libretto for an opera by Christopher Bochmann based on Queen Phillippa of Lancaster. He took part in a film of King Lear last year, playing the title role.

A short story of his, Mary Dances, was selected for publication in the Daily Telegraph magazine in 2021.

Jonathan Weightman