President Marcelo Rebelo de Sousa had zich tegen deze wetgeving verzet, maar hij kon geen veto meer uitspreken. Zijn bureau zei in een verklaring dat de president de wetgeving had aangenomen "omdat hij daartoe op grond van de grondwet verplicht is".

Portugal wordt het zesde land van de Europese Unie dat de procedure toestaat. Het is waarschijnlijk redelijk om te zeggen dat hier de problemen beginnen. De nieuwe wet bepaalt dat mensen om hulp bij het sterven mogen vragen wanneer zij zich "in een situatie van intens lijden, met definitief letsel van extreme ernst of een ernstige en ongeneeslijke ziekte" bevinden.


De eed van Hippocrates

De eerste uitdaging ligt bij de artsen, die, naar wij aannemen, uiteindelijk verantwoordelijk zullen zijn voor het toedienen van een geschikt geneesmiddel. In de medische wereld is de Eed van Hippocrates een van de meest gerespecteerde documenten. De Eed bepaalt het professionele gedrag en de verplichtingen van artsen; het is een ethische eed die het belang van professionele normen benadrukt. De naam is afgeleid van een Griekse arts, Hippocrates, die algemeen werd beschouwd als de "vader van de westerse geneeskunde".

Het gaat er in dit geval om: "Ik zal niemand een dodelijk medicijn geven als mij dat wordt gevraagd, noch zal ik een dergelijk plan adviseren." De eed van Hippocrates is afgelegd door meer dan 6 miljoen artsen wereldwijd. In de medische wereld is uitvoerig gedebatteerd over de eed en er zijn enkele wijzigingen aangebracht, maar de basisverbintenis van artsen is "geen schade berokkenen". Als de wet zegt dat een arts geneesmiddelen mag toedienen om het leven van een patiënt te beëindigen, en de patiënt daarom vraagt, wat doet een arts dan als hij met zo'n situatie wordt geconfronteerd?


Wat zegt de Bijbel?

Christenen discussiëren hier al jaren over, en er is geen duidelijk antwoord. Er zijn passages en gebeurtenissen die beide geïnterpreteerd kunnen worden, afhankelijk van je eigen standpunt. Ds. George Carey, voormalig aartsbisschop van Canterbury, schreef in 2014 in de Daily Mail dat hij voorstander was van een wetswijziging in het Verenigd Koninkrijk om hulp bij zelfdoding mogelijk te maken. Hij erkende openlijk dat hij van gedachten was veranderd en schreef dat "de oude filosofische zekerheden zijn ingestort in het licht van de realiteit van onnodig lijden".

De katholieke kerk is fel gekant tegen zelfmoord of euthanasie. In de katholieke medische ethiek zijn officiële uitspraken sterk gekant tegen actieve euthanasie (of zelfmoord met hulp van een arts), al dan niet vrijwillig. Niemand mag om deze daad van doden vragen, noch voor zichzelf, noch voor een ander die aan zijn of haar zorg is toevertrouwd, noch mag hij of zij er expliciet of impliciet mee instemmen. Aangezien veel Portugese artsen katholiek zullen zijn, zal dit een dramatische uitdaging zijn. Ik denk dat het redelijk is te zeggen dat geen enkele arts zijn of haar patiënt extreme pijn wil zien lijden. Zij zullen al hun deskundigheid en opleiding gebruiken om de pijn te verlichten, maar zouden zij bereid zijn dodelijke geneesmiddelen toe te dienen? Dit lijkt in te gaan tegen alles waarin zij geloven.

De Catechismus van de Katholieke Kerk stelt duidelijk wat de Kerk leert: Zij wiens leven verminderd of verzwakt is, verdienen speciaal respect. Zieke of gehandicapte personen moeten worden geholpen om een zo normaal mogelijk leven te leiden. Wat ook de motieven en middelen zijn, directe euthanasie bestaat erin een einde te maken aan het leven van gehandicapte, zieke of stervende personen.

Portugal is een overwegend katholiek land. Hoe zullen artsen en verpleegkundigen omgaan met dit conflict tussen de wet en hun medische ethiek en religieuze overtuiging? Politici kunnen wetten aannemen, maar echte mensen moeten omgaan met de gevolgen, en dat zal veel morele en professionele conflicten met zich meebrengen. Een leven nemen gaat in tegen alles waar artsen in geloven.


Intrekking van behandeling

Het intrekken van behandeling staat bekend als 'passieve euthanasie', wanneer levensverlengende behandelingen worden onthouden. De definities zijn niet precies. Als een arts toenemende doses sterke pijnstillende medicijnen voorschrijft, zoals opioïden, kan dit uiteindelijk giftig zijn voor de persoon. Soms wordt dit passieve euthanasie genoemd. Dit is een zeer moeilijk onderwerp, als de behandeling wordt ingetrokken, is dit dan euthanasie onder een andere naam? De arts of artsen kunnen besluiten dat zij, door de behandeling stop te zetten, de patiënt niet helpen te sterven, maar de realiteit is dat deze handelwijze zal leiden tot de dood van de patiënt.

Anderen zouden echter zeggen dat dit geen euthanasie is, omdat er geen intentie is om leven te nemen. Van actieve euthanasie is sprake wanneer iemand dodelijke stoffen of krachten gebruikt om het leven van de persoon zelf of van iemand anders te beëindigen.


Wie beslist?

Vrijwillige euthanasie is momenteel legaal in Australië, België, Canada, Colombia, Luxemburg, Nederland, Spanje, Zwitserland en Nieuw-Zeeland. De waarborgen verschillen per land, en nu moet Portugal beslissen wat het invoert. Volgens World Population Review behoren de Zwitserse wetten inzake euthanasie tot de soepelste ter wereld. Hoewel actieve euthanasie verboden is, kunnen artsen legaal dodelijke medicijnen verstrekken die de patiënt zelf kan toedienen. Deze toestemming geldt ook voor internationale patiënten, wat heeft geleid tot een hobbyindustrie van "zelfmoordtoerisme", waarbij mensen naar Zwitserland reizen om een einde aan hun leven te maken.

Wat niemand kan beoordelen, behalve de patiënt, is of de pijn zo erg is dat hij of zij liever een einde aan het leven maakt. Niemand zou graag in die positie verkeren, maar wie kan andermans pijn en leed beoordelen? De moderne geneeskunde zou dit moeten kunnen beheersen, de palliatieve zorg is aanzienlijk verbeterd. Er moet worden nagedacht, is er een andere agenda, voelt de patiënt zich een 'last', hebben familieleden een verborgen plan?

Er zijn geen eenvoudige antwoorden, maar er zijn enorme gevaren. Zijn alle voorzorgsmaatregelen, hoe streng ook, goed genoeg om iemand ervan te weerhouden zichzelf van het leven te beroven?

Author

Resident in Portugal for 50 years, publishing and writing about Portugal since 1977. Privileged to have seen, firsthand, Portugal progress from a dictatorship (1974) into a stable democracy. 

Paul Luckman